Ook elders. Onder invloed namelijk van de schokkende herinneringen aan de eerste wereldoorlog gingen twee politieke partijen, beide van aanzienlijke omvang en invloed, in de loop van de jaren '20 de landsverdediging verwerpen. Dat geschiedde, wat de Vrijzinnig-Democratische Bond betrof, op practische gronden: men raakte er overtuigd dat kleine landen zich nu eenmaal niet konden verdedigen. 'Ik wil eerlijk bekennen', zei Oud bij de debatten over de defensiebegroting-rçza, 'het is ook mij niet gemakkelijk gevallen, mij bij deze gedachte neer te leggen. Het is zeer onaangenaam, te moeten gevoelen: wij zijn weerloos; wanneer wij worden aangevallen, zijn wij niet in staat ons te verdedigen, maar die gedachte is nu eenmaal de realiteit." De vrijzinnig-democratische senator prof. dr. D. van Embden, hoogleraar aan de Gemeente-Universiteit. van Amsterdam, van joodse afkomst maar overtuigd remonstrant, hield niet op, in de Eerste Kamer en op vergaderingen een tweede wereldoorlog af te schilderen als een hel waarin alle volkeren elkaar met de meest duivelse middelen, speciaal met gifgassen, zouden vernietigen. 'Maar wij, vrijzinnig-democraten, ziende op welk een hoogte van misdadige waanzin de bewapening is aangeland, zeggen: uit moet het zijn, alles is beter dan dat'4 - en in november 1924 aanvaardde de
AmsterdamAnarchismeAntimilitarismeBahler, L. A.Centrale Inlichtingsdienst (voor de oorlog)CornrnunisrenDienstweigeringEmbden, D. vanHeering, G. J.Kerk en VredeOud, P. J.PacifismeRevolurionair-socialisrenRitter jr., P. H.Vrijzinnig-democratenVrijzinnig-Democratische BondHET ANTI-MILITARISMEVrijzinnig-Democratische Bond, zijn program wijzigend, de nationale ontwapening: zelfs de gedachte 'om enige, zij het defensieve oorlogsdaad te ondernemen', moest, aldus het nieuwe program, prijsgegeven worden. Wèl moest Nederland zijn verplichtingen als lid van de Volkenbond (hetgeen theoretisch de mogelijkheid van collectief militair optreden tegen .een aggressor insloot) blijven vervullen. Daarvoor moest 'een politiemacht met eenvoudige bewapening' voldoende zijn.'