Het Engelse oorlogskabinet had, zoals wij eerder opmerkten, in de zomer van' 40 een moedig besluit genomen: op een moment waarop men rekening moest houden met de mogelijkheid dat de Duitsers tot de invasie van Engeland zouden overgaan, was vier-tiende van alle Engelse tanks naar Egypte gezonden. In Libye, bij de grens van Egypte, hadden de Italianen namelijk een strijdmacht geconcentreerd die numeriek veel sterker was dan de Engelse. In september gingen de Italianen tot het offensief over; in de woestijn rukten zij een kleine honderd kilometer oostwaarts - toen zaten zij vast. Een aanbod van Hitler om een Duitse tankdivisie naar Libye over te brengen, werd door Mussolini afgeslagen: het was zijn eer te na. Het gevolg hiervan was dat de Engelsen aanvankelijk in Egypte en in OostAfrika uitsluitend met Italianen te maken hadden. Veel strijdlust hadden die niet en dat bleek spoedig. Met steun van Australische, Nieuw-Zeelandse enZuid-Afrikaanse troepen werden de Italiaanse garnizoenen in Oost-Afrika opgeruimd en nog voordat die actie ingezet werd, hadden de Britten onder leiding van generaal Wavell de Italiaanse strijdmacht die op Egyptische bodem doorgedrongen was, practisch vernietigd. Zij rukten Libye binnen waarvan de gehele oostelijke helft door de Italianen prijsgegeven werd. Bij
Het was niet de enige en niet eens de zwaarste ramp die het fascistisch regime trof. Hitlers overwinningen in Scandinavië en in West-Europa hadden Mussolini jaloers gemaakt en vooral had het hem pijnlijk getroffen dat hij tevoren telkens onkundig gebleven was van de Duitse aanvalsplannen. Hij zou Hitler met gelijke munt betalen! Zonder op de waarschuwingen van zijn generale staf acht te slaan, gaf hij in de herfst van '40 opdracht, van Albanië uit (dat hij in april '39 bezet had) Griekenland aan te vallen. Hij liet die aanval beginnen op de dag (28 oktober) waarop hij Hitler in Florence zou ontmoeten: nu kon hij eens berichten van een zegevierend ingezet offensief! Maar met de overwinningen was het spoedig afgelopen. Ook de Grieken toonden zich betere militairen dan de snel gedemoraliseerde Italianen; binnen enkele weken waren Mussolini's troepen uit het veroverde stuk van Noord-Griekenland verdreven en hadden de Grieken een derde van Albanië weten te bezetten. Daar kwam dan nog bij dat de Engelsen ill de nacht van II op 12 november met een verrassende luchtaanval op de Italiaanse oorlogshaven Taranto drie Italiaanse slagschepen buiten gevecht gesteld hadden; nadien voelde de Royal Navy zich in de Middellandse Zee zo veilig dat Genua begin februari '41 vanuit zee beschoten werd; geen Italiaans oorlogsschip waagde het, de strijd aan te binden met het Britse eskader dat zich vlak onder de Italiaanse kust gewaagd had.
Er zat voor Mussolini niets anders op: hij moest Hitler om hulp vragen. Die hulp werd hem verleend. In de winter van '40 op '
41 werden tien Duitse divisies naar Roemenië gezonden om, zodra dat wenselijk geacht werd, Griekenland van het noorden uit binnen te rukken (begin december bepaalde Hitler dat men daarbij niet verder moest gaan dan tot Athene) en omstreeks de jaarswisseling werden sterke eenheden van de Luftwaffe, een kleine tweehonderd toestellen, van Noorwegen overgevlogen naar Zuid-Italië en Sicilië. Zij bemoeilijkten de verdere operaties van W avells troepen in Libye. Trouwens, de Britse opperbevelhebber in het MiddenOosten ontving begin februari '41 opdracht, een aanzienlijk deel van zijn strijdkrachten naar Griekenland te transporteren: men kon, zo werd in Londen gemeend, de Grieken toch niet in de steek laten! Nadien was het Wavell niet mogelijk, dieper ill Libye door te dringen en ill de meest westelijke havenstad, Tripoli, kon dus medio februari de voorhoede van een sterk en modern Duits Panzerkorps ontscheept worden dat onder bevel stond van een generaal die in Noord-Afrika van zich zou doen spreken: Erwin Rommel. De Italiaans-Engelse oorlog ill het gebied van de Middellandse Zee was met dat alles.in wezen een Duits-Engelse oorlog geworden.
Maar toch niet de oorlog die Hitler gewenst had.
SOEDAN (BRITS) II. Het Engelse offensief in Oost-Afrika In augustus 1940 werd Brits Somaliland door de Italianen bezet. Van februari 1941 af werden de Italianen in Oost-Aji'ika vall verscheidene kanten aangevallen; hUH hoofdmacht capitu leerde op 16 mei 1941 in de voornaamste defensieve positie ten noorden van Addis Abeba. De laatste Italiaanse detachementen gauen zich eerst eind 1941 over. 8 0
Nadat hij operatie Seelowe (de landingen in Engeland) uitgesteld had, bevond Hitler zich min of meer in verlegenheid. Zijn krijgsmacht was de sterkste in heel Europa - en hij kon er niets mee ondernemen, althans niets dat van beslissende betekenis zou zijn. Voor een aanval op de Sowjet-Unie was het te laat in het seizoen. Engeland bezweek niet onder de nachtelijke bombardementen van de Luftwaffe; het leed verliezen ter zee door de acties van de Duitse Ui-Boete (die overigens niet zo talrijk waren-) en door het optreden van gewapende Duitse koopvaardijschepen, soms ook van zware Duitse eenheden die uitvallen deden op de Atlantische Oceaan en in een enkel geval ook veel verder op de wereldzeeën doordrongen (het z.g. vestzakslagschip Admiral Scheer tot in de Indische Oceaan) - maar die verliezen brachten Engeland niet op de knieën. Waar kon Hitler zijn tegenstander gevoeliger treffen? Hij brandde van verlangen om Gibraltar te veroveren, maar de Spaanse dictator Franco, een voorzichtig en sluw speler op het schaakbord der wereldpolitiek, weigerde medewerking. Duitse bases in Frans Noord-Afrika dan? Maar maarschalk Pétain, het Franse staatshoofd, betoogde dat de komst van Duitsers in Tunesië, Algerië en Marokko die gebieden alleen maar in de armen van de Engelsen zou jagen. Het Suezkanaal bezetten? Maar in de Middellandse Zee was de Britse vloot oppermachtig en de weg over land, via Turkije, Syrië en Palestina, was lang en kwetsbaar - trouwens, hoe zou de Sowjet-Unie op zulk een operatie reageren? Het ene plan na het andere liet Hitler ontwerpen; de meeste waren onuitvoerbaar doordat de heerschappij ter zee stevig in Engelse handen lag. Al die frustratie maakte Hitler ongeduldig. Hij had haast. Want hoewel hij het tempo van de Amerikaanse herbewapening onderschatte, wist hij uit de rapporten van de Duitse militaire attaché te Washington dat de Verenigde Staten bezig waren, een moderne krijgsmacht op te bouwen die, als ze tijdig naast de Engelse aan de strijd zou gaan deelnemen, een Duitse overwinning zeer twijfelachtig zou maken.
In de hoop, aldus druk op de Verenigde Staten uit te oefenen, bevorderde Hitler dat Duitsland en Italië het z.g. Driemogendhedenverdrag sloten met Japan. Het werd eind september' 40 te Berlijn ondertekend en uitgebazuind als een accoord van wereldhistorische betekenis. In werkelijkheid had het nauwelijks reële inhoud: zelfs als de Verenigde Staten Duitsland de oorlogIn septemberwaren negen-en-dertigin de vaart, in september'zeven-en-twintig, in februari'een-en-twintig. Nadien gingen de cijfers stijgen.
Tegen die weinig opwekkende achtergrond ging Hitlers denken zich meer en meer richten op de invasie van de Sowjet-Unie. Alleen het bezit van de Russische 'graanschuur'
zou hem, dacht hij, beveiligen tegen een door Engeland, eventueel ook door de Verenigde Staten voortgezette blokkade. Hij verwachtte niet anders dan dat hem, naarmate hij zwakker zou komen te staan, door de Sowjet-Unie hogere eisen gepresenteerd zouden worden; was het dan niet beter, die potentiële tegenstander in het oosten door middel van een Blitzi<rieg uit te schakelen op het moment waarop de feitelijke tegenstander in het westen, Engeland, nog niet in staat was, effectief op het continent in te grijpen?
Medio december' 40 gingen de directieven uit voor de grote aanval op de Sowjet-Unie die, zo werd voorlopig bepaald, eind mei ingezet zou worden. Hitler rekende op een snel resultaat en was Rusland eenmaal als militaire tegenstander uitgeschakeld, dan zou vervolgens de gehele Engelse positie in het gebied van de Middellandse Zee opgerold worden, zulks mede ter voorbereiding van een Duitse opmars in de richting van Brits-Indië.
Zeker, dit waren alle slechts papieren plannen, afspraken zo men wil maar achter die plannen en afspraken stond het potentieel van de sterkste industriestaat ter wereld. De Amerikaanse oorlogsindustrie leverde overigens in ' 41 nog niet zo heel veel af, maar alom in het land werden bestaande fabrieken op wapenproductie omgeschakeld en werden nieuwe fabrieken
1 (United States Army in World War II) M. Matloff en E. M. Snell: Strategic planning for Coalition Waifare 1941-1942 (I953), p. 23.
Wat wist men van dit alles in bezet gebied? Niet zo heel veel. Hiders voornemens en het accoord dat de Amerikaanse en Engelse militaire deskundigen bereikt hadden, vormden politieke en militaire geheimen die met de scherpst mogelijke voorzorgsmaatregelen omgeven waren. De radio-uitzendingen uit Engeland beperkten zich tot nieuwsberichten over het uiterlijk verloop der gebeurtenissen. Die nieuwsberichten wekten overigens hoop: Roosevelt was herkozen en Italië leed de ene zware nederlaag na de andere. In december en januari werd vooral Wavells offensiefin Libye met uitbundig enthousiasme gevolgd. De Duitsers waren niet de enigen die overwinningen konden boeken - de Engelsen konden het óók! Men beschouwde dat in bezet gebied als een bevestiging van het vertrouwen dat men al in de Engelsen gesteld had nog vóór zij de Luchtslag om Engeland gewonnen hadden.