Nagenoeg overal werden op die zzste juni de Russische grensdetachementen onder de voet gelopen. Duizenden militairen werden in hun slaap door de Duitsers verrast. De eskaders van de Russische luchtmacht die in het westen opgesteld stonden, werden op die ene zondag practisch vernietigd: 800 toestellen op de vliegvelden, 400 bij luchtgevechten. Nadien beheerste de Luftwaffe het luchtruim. Te land gingen de Duitse tankdivisies als een mes door de boter; alleen in de buurt van Lemberg konden Russische tanks de Duitse bijna een week lang tegenhouden. Aan Russische kant ontwikkelde zich een immense chaos die in de grensdistricten bevorderd werd door een totaalontbreken van nieuws, ja van enige waarschuwing. Eerst acht-en-eenhalf uur na het begin van de invasie deed de radio door middel van de in steden en dorpen aangebrachte publiekeluidsprekers wetendat hetland zich in oorlog bevond. Het militaire communiqué dat zondagavond uitgezonden werd, deelde mee dat de Duitse troepen op de meeste plaatsen met zware verliezen teruggeslagen waren. Zo schaars en zo onjuist waren de berichten geweest die Moskou op de eerste oorlogsdag bereikt hadden, dat' s avonds om kwart over negen de bevelen uitgingen voor een grootscheeps tegenoffensief waarbij men de Duitsers tot op hun eigen gebied achtervolgen moest. Die bevelen waren een slag in de lucht, want wat de grensgebieden betrof, had de leiding van de Sowjetstaat op die eerste oorlogsdag haar greep op de situatie totaal verloren. Daar kwam bij dat in die grensgebieden talrijke, als regel in Russische uniformen geklede sabotagegroepen van de Abwehr actief werden: zij bliezen bruggen op, knipten telefoonkabels door en wekten een verwarring die lokaal het karakter aannam van een VijfdeColonne-paniek. Burgers en militairen werden het slachtoffer van geruchten. Het kostte moeite, in de divisies die haastig naar het westen getransporteerd werden, het verband te handhaven en hadden zij eenmaal hun plaats van bestemming bereikt, dan waren de Duitse tanks aan de flanken meestal reeds ver doorgestoten. Honderdduizenden Russische militairen werden in die eerste dagen van al hun verbindingen afgesneden: hadden zij hun munitie verschoten, dan konden zij weinig anders doen dan
Abwehr
Hitler, A.
Krijgsgevangenen. Russische
Lemberg
Moskou
Sowjet-Unie
zich overgeven.' Hardnekkig verzet was alleen mogelijk waar min of meer aanzienlijke voorraden lagen; zo wist het garnizoen van de vesting BrestLitowsk zich enkele weken lang heldhaftig te verdedigen. Daar stond dan weer tegenover dat elders, en met name op het platteland, de Duitsers door de boerenbevolking voorzover deze door het communistisch regime haar particuliere eigendommen goeddeels verloren had, familieleden had zien deporteren en zich aan een grauwe reglementering onderworpen voelde, allerminst als vijanden beschouwd werden, vaak eerder als bevrijders. Maar dat duurde niet lang: de onbarmhartige wijze waarop deDuitsers zichal in de eerste bezettingsperiode gingen gedragen, maakte het de meesten die onder het Stalinistische juk gezucht hadden, duidelijk dat het juk van Hitler minstens zo zwaar was. Niet lang duurde het of de volkeren van de SowjetUnie beseften dat zij in een strijd op leven en dood gewikkeld waren. Niet alleen het voortbestaan van de Sowjet-Unie maar het voortbestaan van Rusland tout court stond op het spel; de dreiging van slavernij moest afgewend worden.