Uiteraard kan men het gehele beleid van de bezetter als een poging zien om van Nederland een Duits land te maken, d.w.z, een land dat, van zijn taal afgezien, als twee druppels water op het nationaal-socialistische Duitsland zou gaan lijken. In die zin kan met name ook het gehele streven dat uit de SS-sector kwam, als een streven tot feitelijkeverduitsing beschouwd worden: de SS wilde Nederland immers in een Grootgermaans geheellaten opgaan, hetgeen betekende dat het historisch gegroeide onderscheid tussen Nederlanders en Duitsers zou vervagen en uiteindelijk verdwijnen. Wij zouden evenwel in deze paragraaf het begrip 'verduitsing'
enger willen opvatten. Wij laten er de maatregelen onder vallen die de strekking hadden, het Duitse element in Nederland te versterken, mede door van Nederlandse staatsburgers Duitse staatsburgers te maken en door aan kinderen van Nederlanders vorming te geven op Duitse scholen. Dit verduitsingsstreven in engere zin werd niet alleen op ideologische gronden van harte gesteund door Seyss-Inquart en Rauter die tenslotte beiden hoge officiersrangen hadden in de SS, maar ook door Generalkommissar schmidt die er als Leiter van het Arbeitsbereich Niederlande der NSDAP op uit was, zoveel mogelijk Parteigenossen onder zijn gezag te krijgen.
Er woonden in mei '40 in ons land ruim vijftigduizend Rijksduiters van wie men ca. drieduizend als georganiseerde nationaal-socialisten mocht beschouwen. De meesten van die vijftigduizend woonden in Zuid-Limburg. Hun totale aantal nam tijdens de bezetting toe; het werd per 1 mei '43 op vijf-en-vijftigduizend geschat. Hoevelen hunner zich uiteindelijk bij het Arbeitsbereich aansloten, is niet bekend; in elk geval was Schmidt niet tevreden met zijn politieke jachtterrein: hij trachtte het uit te breiden. Dat deed hij door het van eind februari' 41 af voor minderjarige Nederlandse meisjes mogelijk te maken, ook zonder het voorgeschreven wettelijk verlof van ouders of voogden, ten overstaan van ambtenaren van de Duitse burgerlijke stand! in het huwelijk te treden met een Duitse man''
: die meisjes kregen dan de Duitse nationaliteit. Later in '41 verscheen trouwens een verordeningê die het mogelijk maakte dat men Duitser werd en tegelijk Nederlander bleef; de bezetter zal dit wel als een middel beschouwd hebben om bij sommigen die hij tot het aanvaarden van de Duitse nationaliteit wilde brengen, de weerstanden te verzwakken. Schmidt keek daarbij naar drieva(a.v., p.
Wij hebben niet de indruk dat de betrokkenen stonden te dringen. De enige concrete cijfers die wij bezitten, zijn aan de lage kant: tot juli '43 werden ruim vijfhonderd personen eingebürgert, zoals dat heette, en van maart ,43 tot juni' 44 (de gegevens overlappen elkaar dus) nog geen negenhonderd.t Geen wonder dat Himrnler die ook al op die Einbürgerungen zeer gesteld was, begin' 44 over hun 'geringe ZahZ' 'einigermassen enttäuscht' was.ê Nu had Himrnler die Einbürgerung ook niet eenvoudig gemaakt: Rijksduitser werd men alleen dan, wanneer het 'rassische Brsiheinungsbild' geen aanleiding gaf tot het bange vermoeden dat de raciale kwaliteiten van het Herrenvolk fatale schade zouden oplopen. S De foto's van de betrokkenen werden daartoe door een van Ranters medewerkers op hun '
raszuiverheid' beoordeeld. Deze expert legde vreemde maatstaven aan: ze werd begin '44 op de Einbürgerungsantrag van een vader en zoon die beiden als vrijwilliger in de Luftwaffe streden, afwijzend door hem beschikt; het mocht dan waar zijn dat men hen waardig gekeurd had, 'für Führer und Reich zu kämpfen und zu sterben',4 maar de zoon had een hazelip en daarom waren zowel hij als zijn vader als Duits staatsburger inacceptabel.
Weer andere problemen moesten opgelost worden wanneer een Nederlands meisje of een Nederlandse vrouween buitenechtelijk kind verwachtte van een Duitse militair. Die gevallen waren niet zeldzaam; nauwkeurige gegevens voor de gehele bezettingsperiode ontbreken maar enkele verspreide cijfers doen vermoeden dat er in totaal wel een acht- tot tienduizend van deze buitenechtelijke kinderen ter wereld kwamen (dat was meer dan de helft van alle buitenechtelijke geboorten); er zullen er dus wel meer dan acht- tot tienduizend verwekt zijn: abortus, hoewel wettelijk verboden, kwam vrij
eingebürgert 2 aug. 1944, van Wimmer aan Rauter tVu], Stab, 58009). 3 Brief, 23 maart 1944, a.v. (a.v., 58021). 4 Brief a.v., (a.v.,'moffenhoer'
. Ook andere benamingen raakten in zwang: 'de 'Lustmádchen', ook wel 'Hunnebedden'
genaamd, hebben', noteerde een Rotterdammer in de herfst van '41, 'weer een andere naam gekregen, nl. 'Bontwerksters'
: ze maken namelijk 'Moffen'
voor Hitler.'1 Was er als gevolg van zulk een verhouding een kind op komst, dan kon de aanstaande moeder van de zomer van '42 af een beroep doen op de hulp van de National Sozialistische Volkswohlfahrt of NSV; deze sociale hulpdienst van het Derde Rijk had vertakkingen in Nederland en zij strekte krachtens een verordening die Hitler 'zur Erhaltung und Förderung rassisch wertvollen germanischen Erbgutes' in juli '42 uitgevaardigd had.ê haar zorgen tot alle Nederlandse vrouwen en meisjes uit die een kind van een Duitse militair verwachtten. De NSV was daar trouwens al vóór Hitlers verordening mee begonnen: ze had in de lente van '42 in Amsterdam en Rotterdam voor al die gevallen aparte kraamklinieken geopend, de Amsterdamse in de Boerhaave-kliniek die in de volksmond prompt tot 'Baarhoevekliniek'
herdoopt werd. Het kwam nogal eens voor dat het vaderschap door de betrokken Duitse militair ontkend werd; de Duitse krijgsraden moesten dan uitspraak doen." Anderzijds waren er ook gevallen waarin Duitse militairen met een Nederlandse in het huwelijk wensten te treden. Ook dat was niet zo simpel, er was dan toestemming nodig van Hitler in hoogsteigen persoon en deze nam zijn beslissing eerst nadat hij via het Oberkommando der Wehrmacht 'eine politische Beurteilung der Braut und ihrer Eltern' ontvangen had; twee foto's van de bruid moesten daar bijgevoegd zijn en bovendien moest vaststaan, 'dass nach erfolgter Eheschliessung die Umsiedlung der Ehefrau nach Deutschland sichergestellt ist'.4 Wij nemen aan dat die laatste bepaling ingegeven was door Hitlers vermoeden dat de als regel alleenstaande echtgenote van een. Duitse militair (die vocht al weer elders) het in het anti-Duitse Nederland moeilijk zou hebben. Wij nemen óók aan dat de Führer en zijn kanselarijen wel eens dringender zaken aan hun hoofd hadden dan de huwelijksverzoekschriften plus beoordelingen plus foto's die hen uit het verre Nederland bereikten. In hoeveel gevallen Hitler zijn toestemming gaf, is niet bekend; wij weten' 42 tot medio '
43 1600 van die verzoekschriften ingediend werden. Vermeld zij nog in dit verband datmeisjes of vrouwendiein een huwelijk niet zozeer geïnteresseerd waren maar in elk geval door het produceren van kinderen getuigen wilden van hun geloof in het nationaalsocialisme, van begin' 43 af opgenomen konden worden in een kraamkliniek te Nijmegen die tot de onder Himrnler ressorterende stichting Lebensborn behoorde"; deze stichting had in alle delen van het Derde Rijk dat soort 'Germaanse'
stoeterijen in het leven geroepen. Hoeveel Nederlandse vrouwen of meisjes Lebet1.sborn-kinderen ter wereld brachten, is niet bekend."
Wij komen nu tot het Duitse onderwijs.
In dit kader stippen wij allereerst aan dat door secretaris-generaal van Dam Duits als verplicht leervak ingevoerd werd op alle lagere scholen; daar komen wij nog op terug - wij hebben het nu over die instellingen waar het gehele onderwijs in het Duits gegeven werd. Dergelijke instellingen waren er al vóór mei '40: vier lagere scholen, één mulo (school voor meer uitgebreid lager onderwijs) en drie Oberschulen (hbs, gymnasium of lyceum). Van al deze scholen was er slechts één in Limburg gevestigd: een lagere school in Venlo. De lagere scholen waren overigens alle vier Z.g. 'scholen met de Bijbel'
; zij waren dus een vorm van protestants bijzonder onderwijs. V oorzover nodig, droegen Seyss-Inquart en Schmidt er allereerst zorg voor dat de leiding van al deze instellingen (die vóór mei '40 een kleine tweeduizend leerlingen telden) bij nationaal-socialisten kwam 'te berusten; zij breidden daarnaast, vooral in Zuid-Limburg, het aantal Duitse scholen uit: het werden er in totaal, met inbegrip van een bij Maastricht gevestigde Duitse kweekschool, vijftig, '[riedliihe Bunker', zo heette het in '42, 'an beherrschenden Punkten des geistigen niederländischen Gelándes', 3
Nu, geheel en al 'vreedzaam'
waren die 'bunkers'
niet. Het was de Nederlandse gemeentebesturen veelal een ergernis dat zij de beste bestaande school. gebouwen voor die Deutsche Schulen moesten afstaan; ook kwamen er conflicten toen het er om ging, voor die scholen voldoende leerlingen te vinden (dat werden er in totaal ca. tienduizend). Veel in ons land wonende Rijksduitsers, met name de katholieken onder hen, voelden er niets voor, hun kinderen naar een Deutsche Schule te sturen. Secretaris-generaal van Dam
1 va 3/43, 4/43 (Verordeningenblad, 1943, p. 44-46). De Duitse burgerlijke stand kreeg toen ook in Nijmegen een eigen bureau. 2 In de Lebensborn-klinieken en ook in die te Nijmegen kwamen ook kinderen ter wereld die uit een normaal huwelijk voortgesproten waren; die klinieken vervulden voor alien die de SS-ideologie aanhingen, dezelfde functies als de NSV-klinieken voor de overige Duitsers. 3 'Tä tigkeitsbericht der Hauptabteilung Brziehung und Kirchen' (I mei 1942), p. 2 (HA BuK, I
Ging dus van Mussert al verzet uit tegen die Deutsche Schulen, feller nog was zijn verzet tegen, de uit de SS-sector komende internaten, de Z.g. Nationalpolitische Erziehungsanstalten, of Napo/a' s, die van '33 af in Duitsland opgericht waren; deze op militaire leest geschoeide instellingen ter vorming van de elite van het Herrenvolk stonden onder de centrale leiding van een hoge SS-officier, SS-Obergruppenführer ir. August Heissmeyer. Heissmeyer kwam in de zomer van '41 naar Den Haag om in ons land een eerste Napola te vestigen. Samen met Seyss-Inquart die er zich levendig voor interesseerde (Rauters belangstelling was nog groter), ging Heissmeyer een locatie zoeken die, zo schreef hij, 'für Jahrhunderte eine A~stalt würdig bekerbergen und eine ausgelesene Jugend gesund und stark erziehen /ässt'2 - men vond er een in de duinen bij Bloemendaal. Maar zo vlot ging het niet. Er kwam een nieuw plan: in plaats van een Napo/a zou een 'Nederlandse inrichting voor volkse opvoeding'
opgericht worden: de Nivo. Daar trachtte de NSB zich meester van te maken in de persoon van procureur-generaal van Genechten die tevens leider was van het Opvoedersgilde. Een eliteschool was Mussert welkom maar het onderwijs moest dan wèl in de geestvan de NSB gegeven
'Ik zeg maar zo, wat konden die smerige rotzakken je toch lelijk voor de gek houden, vroeger op school, maar nou niet. De ark van Noach hadden ze moeten torpederen, dan hadden die gekken nooit geleefd. Die Jam, hoe die dan ook heette, had mooie nakomelingen, zoals het 'uitverkoren volk vanjahwe'
en andere smeerlappen van bedriegers waarom we nu strijden moeten. Maar verpletteren zullen we ze."