Wanneer wij nu van 'officiële'
concentratiekarnpen spreken, houdt dat een vingerwijzing in: er zijn ook 'onofficiële'
geweest, in die zin dat de Inspektion der Konzentrationslager er niets mee te maken had. Zo is er, wij herhalen het, in ons land maar één concentratiekamp geweest dat onder die Inspektion viel: V ught. Beperken wij nu om goede redenen onze schets van de ontwikkeling der concentratiekampen in oorlogstijd tot de 'officiële'
kampen, dan dient bedacht te worden dat óók in de niet onder de Inspektion ressorterende kampen korte of lange tijd talloze Nederlanders gevangen hebben gezeten. Afgezien nog van de kampen voor krijgsgevangenen en gijzelaars, afgezien ook van de [udendurchgangslager Westerbork en V ught, waren er in ons land de karnpen Schoorl, Amersfoort en Ommen. De ca. achthonderd gevangenen van de Nederlandse justitie die medio augustus '42 naar Heerte bij W olfenbüttel overgebracht werden, kwamen daar in een kamp terecht dat even slecht was als een 'officieel'
concentratiekamp: in vijf maanden stierven er van die achthonderd gevangenen tweehonderdtachtig. Men vergete ook de Arbeitserziehungslager niet: strafkampen voor arbeiders die van onwilligheid hadden doen blijken of daarvan beticht waren, Wij haalden in ons vorige deel al de brief aan waarin Heydrichs opvolger Kaltenbrunner in mei '44 schreef dat de arbeidsvoorwaarden en levensomstandigheden in die Arbeitserziehungslager' im allgemeinen' (het gold dus nietvoor al die kampen) 'härter sind als in einem Konzentrationslager.? Daaraan voegden wij toe: