Het was een harde vrede. Had Duitsland evenwel de eerste wereldoorlog gewonnen, dan zouden de eisen die zijn in meerderheid in chauvinisme zwelgende regeerders aan de verslagenen gesteld hadden, ongetwijfeld nog aanzienlijk zwaarder zijn geweest dan die welke het zelf bij het Verdrag van 145
Duitsland
Engeland
Frankrijk
Gemeentebesturen
Herbewapening, Duitse (na WO I)
Reichswehr
Saargebied
Versailles
Weimar-republiek
V ~rsailles moest inwilligen. Dat was een gezichtspunt dat maar al te spoedig uit ~~t oog verloren werd door delen van de publieke opinie in Engeland en in een-land als het onze. Daar kwam de neiging naar voren, het Verdrag niet te zien als schakel in een keten van noodlottige gebeurtenissen die ook door 'Duitsland, zij het niet als enige mogendheid, met kracht gesmeed was, maar eerder als beginpunt van een. nieuwe ontwikkeling die men minder aan Duitsland dan aan zijnoverwinnaars moest verwijten. Juist in het lijden dat met elke grote oorlog gepaard gaat (zo was het ook in '40-'
45) wordt de :droom van een volmaakte naoorlogse volksgemeenschap en gemeenschap van volkeren geboren. Zij die, in strijd met de bittere lessen der geschiedenis. in de oorlog van '14-'
18 the war to end all wars gezien hadden, helden el' snel toe over, de nieuwe spanningen die zich gingen voordoen, als uitvloeisel te beschouwen van' het Verdrag van Versailles. Dat werd uit de historische samenhang gelicht waarin het gesloten was; gelicht in d~ eerste plaats door brede kringen van het Duitse volk die, blind voor het onrecht dat iij anderen aangedaan hadden of hadden willen aandoen, zich spoedig gingen voelen als onschuldige slachtoffers van een smadelijke vrede. Toen Hindenburg een jaar na het sluiten van de wapenstilstand, waarvoor hij in het publiek geen enkele verantwoordelijkheid aanvaard had, aan de leden van de commissie van historisch onderzoek uit de Rijksdag (die bij zijn binnentreden eerbiedig opgestaan waren) een verklaring voorlas, culminerend in de uitspraak dat het Duitse leger van achteren neergestoken was, kwam die Delehstoss Legende al tegemoet aan de gevoelsbehoeften van miljoenen. 'Negen-ennegentig van de honderd Duitsers'
raakten overtuigd, in Compiègne en Versailles bedrogen te zijn.!