Van het einde van de jaren '40 af rees in Nederland verzet tegen het Cultuurstelsel, speciaal tegen de overheersende rol die de overheid daarin vervulde. Er was op Java aangetoond wat men in de cultures kon bereikenJ.Baud, J. Chr.Baudet, H.CultuurstelselKoffieculturesMerkus, P.Nederlandse HandelmaatschappijVlekke, B. H. M.West-AfrikaWest-IndiëHET 'BATIG SLOT'- particuliere ondernemers wensten zèlf die winsten te maken; zij eisten bedrijfsvrijheid en konden aan die eis kracht bijzetten doordat het bestuur van de koloniën, tot 1848 bij uitsluiting opgedragen aan de koning, nadien een aangelegenheid was geworden waarin de Kroon verantwoording schuldig was aan de Staten-Generaal. De meeste leden van Eerste en Tweede Kamer hadden niet veel belangstelling voor wat in de koloniën geschiedde (het duurde twintig jaar voordat in de Tweede Kamer kritiek werd geuit op het Cultuurstelsel'), maar zij die dat wèl hadden, roerden zich geducht, er op wijzend dat zich op Java hongersnood was gaan voordoen, dat aan het Cultuurstelsel ergerlijke vormen van bevoordeling vastkleefden en dat het' stelsel als geheel in strijd was met de geest van de tijd. Al die kritiek had succes.In 1867 werd een streep gehaald door de cultuurprocenten voor Nederlandse bestuursambtenaren (bij wijze van compensatie werd hun betaling verbeterd, ten dele door het toekennen van representatietoelagen)", de kleinere gouvernementscultures, waaronder die van indigo, werden in de loop van de jaren '60 afgeschaft, en wat de twee veruit belangrijkste betreft: suiker en koffie, werd in 1870 bij de wet bepaald dat zij geleidelijk zouden verdwijnen; de gouvernementssuikercultuur is toen tot 1891 blijven bestaan en de laatste resten van de gouvernementskofliecultuur verdwenen in 1916. Er bleef als gevolg van dit alles tot 1877 een 'batig slot' aan de Nederlandse schatkist toevloeien: in totaal nog ca. f 100 mln.