Op java h~dden de Nederianders hun eigen samenleving als het ware toegevoegd aan de aloude inheemse waarmee zij op tal van wijzen rekening moesten houden - op Sumatra's oostkust hadden zij, met steun van de regionale sultans, een nieuwe samenleving doen ontstaan waarin het maken van winst nagenoeg ongeremd werd nagestreefd. Het kwam vaak voor dat geronselde arbeidskrachten er van door gingen; werden zij gepakt, dan werden zij eerst enige tijd gevangengezet en vervolgens gegeseld, alvorens onder bewaking te worden teruggevoerd naar de onderneming waaraan zij Contractueel verbonden waren. 'In feite'
, aldus in zijn herinneringen de Indonesische journalist Mochtar Loebis (zijn vader was districtshoofd in een-deel 'van Sumatra waar op de theeplantages de poenale sanctie gold), 'was dit contract-koelie-systeem slavernij onder een dekmantel.'
Loebis was tien jaar oud toen hij op de binnenplaats van de plaatselijke gevangenis drie koelîes zag geselen die op een theeonderneming een Nederlandse functionaris hadden gewond en er vervolgens vandoor waren gegaan. Volgens ambtelijk voorschrift vond de geseling plaats in aanwezigheid van een inheemse dokter, de Nederlandse controleur, en diens chef, de assistent-resident. 'Meer nog dan wat ik zag,
Bevolkingsgroepen (Ned.-Indië)
Contract-koelies
Inheernsen
Poenale sanctie-regeling
'het wanhopige en volstrekt eenzame schreeuwen van de marinen dat mijn hart verscheurde ... Ik kan me ... herinneren dat na een zekere tijd de hoofdbewaarder opnieuween teken gaf, waarna de dokter kwam, hen nog eens onderzochten met zijn hoofd knikte. En het geselen ging door, steeds maar door, en de mannen schreeuwden niet eens meer.