Bijna een kwart miljoen Duitsers zat van eind november' 42 afbij Stalingradw.Lichtenauer: 'De persoon en het optreden van(jan.(Doejan.p.
Oostelijk front, situatie na het Russische winter-offensief 1942-1943 De zwarte stippellijn geeft de grens van het gebied aan dat de Russen als gevolg van een Duits tegenoffensief weer moesten prijsgeven. Opheffing van de blokkade van Leningrad, januari 1943 Door het Russische offensief moesten de Duitsers een strook aan de zuidelijke oever van het Ladogameer prijsgeven. De Duitse artilleriestellingen van waaruit Lenin grad onophoudelijk beschoten werd, zijn met de letter A aangegeven. 6 0
Het was een verpletterende Duitse nederlaag. Bijna honderdvijftigduizend Duitsers waren in de gevechten gesneuveld, aan hun verwondingen bezweken of van honger en koude omgekomen. Meer dan negentigduizend raakten in krijgsgevangenschap onder wie zich, afgezien nog van Paulus, niet minder dan drie-en-twintig generaals bevonden. Ook op materieel gebied waren de Duitse verliezen zwaar: 2 000 tanks, 2 000 vliegtuigen en 10000 stukken geschut waren verloren gegaan.
Anderzijds: hoe groot en inspirerend de Russische overwinning ook was, in strijd met de verwachtingen van het Russische opperbevel bezat het Rode Leger niet de kracht om haar volledig uit te buiten. De verwoede gevechten met het Zesde Leger en vooral ook met von Mansteins troepenmacht hadden zoveel van de Russen gevergd dat zij niet onmiddellijk naar de Zwarte Zee konden doorstoten. Von Manstein hield daar een corridor open waardoor het Duitse Vierde Leger en de overige Duitse en andere hulptroepen die de Kaukasus bereikt hadden (daaronder de SS-Division 'Wiking' waarin een deel van de Nederlandse 'Oostfront-vrijwilligers'
meevocht), westwaarts konden ontsnappen. Zij richtten daarbij grote verwoestingen aan en schoten duizenden burgers neer. Pas op 14 februari was de havenstad Rostow weer in Russische b.nden. Intussen had het Rode Leger medio januari ook een groot offensiefkunnen inzetten tegen de Duitse, Hongaarse en Italiaanse troepen ten westen van W oronesj. Hier werden in twee gebieden nog eens 23 divisies omsingeld en goeddeels vernietigd. Daarmee evenwel (èn met een geslaagde poging om de blokkade van Lenin
Hoe immens de moeilijkheden ook bleven waaraan de leiders van de Sowjetstaat het hoofd moesten bieden (de voedselvoorziening en het transportwezen baarden nog steeds grote zorgen) - aan wapens zouden zij, nu de naar het oosten verplaatste fabrieksinstallaties dag en nacht in bedrijf waren, geen gebrek meer hebben. Munitie was er voldoende en in '43 zouden bijna 3 000 vliegtuigen (meest lichte toestellen) en 20 000 tanks geproduceerd worden, zwaardere tanks dan in de twee voorafgaande jaren vervaardigd waren. In de lente van '43 werd met de formatie van vijf z.g. 'tanklegers'
begonnen die, aangevuld met gemechaniseerde infanterie-korpsen, in de zomer van '43 enorme bressen zouden slaan in de Duitse linies.
In de periode tussen het begin van het offensief tegen het Rode Leger (november '42) en het einde van de strijd in het Donetzbekken (maart '43) had Hitler ca. een kwart van zijn totale troepenmacht aan het Oostelijk front verloren. Meer dan een miljoen Duitse militairen en bijna zeshonderdduizend man van de troepen der bondgenoten (Italianen, Roemenen, Hongaren) waren er buiten gevecht gesteld. Alleen al in de ziekenhuizen en militaire hospitalen van Duitsland bevonden zich in februari '43 ca. vijfhonderdduizend zwaargewonden. Het roekeloze avontuur waarin Hitler zich op de zzste juni '41 had gestort, had zich tot een gigantische slijtageslag ontwikkeld die Duitsland uiteindelijk zou doen doodbloeden.
1 Midden december '42 hadden de Russen de '
autoweg' over het Ladogameer heropend. De zuidelijke oever van dat meer was over een breedte van vijftien kilometer in Duitse handen en in de corridor die van daaruit zuidwaarts liep, hadden de Duitsers zich sterk verschanst, aan de westkant langs de rivier de Neva. Op 12 januari '43 zetten de Russen van twee kanten een zorgvuldig voorbereid offensief op die corridor in en na zes dagen harde strijd vond de ontmoeting tussen de uit het oosten en uit het westen oprukkende troepen plaats. De Duitsers moesten de gehele corridor prijsgeven. Nog voor hun terugtocht ten einde was, waren de Russen al begonnen met de bouw van eennieuwe spoorweg die Leningrad weer aansluiting zou geven op het Russische net. Op 2 februari kwam de eerste trein in Leningrad aan waarvan de belegering en beschieting overigens door de Duitsers
Uiteindelijk - Hitler moet het beseft hebben. Wanneer dat besef voor het eerst tot hem doordrong, is niet bekend. Al in december '41, toen hij voor Moskou vastzat en de Verenigde Staten aan de oorlog waren gaan deelnemen? Ofhoopte hij in de zomer van' 42 toen de Wehrmacht in een dubbele stormloop de W;lga en de aardoliebronnen van de Kaukasus leek te kunnen bereiken, dat hij er in elk geval in zou slagen, in de Festung Europa en in het gehele Midden Oosten een onaantastbare positie op te bouwen? Aan die hoop werd door El Alamein, door de Geallieerde landingen in Marokko en Algerië en, vooral, door de Russische triomf bij Stalingrad de bodem ingeslagen.
In Hiders perspectief was een accoord met zijn tegenstanders uitgesloten. De Verenigde Staten en Engeland waren er niet toe bereid (de unconditional surrender-formule van Casablanca bevestigde slechts wat Hitler al wist de Sowjet-Unie dan? Stellig was Stalin bitter teleurgesteld door het uitblijven van een Tweede Front in West-Europa in '42 dat mocht Hitler gevoeglijk veronderstellen. Zou hij dan wellicht met de Russische dictator tot een vergelijk kunnen komen? Het zou betekenen dat hij de droom van zijn jeugd, het doel van zijn gehele politieke werkzaamheid (Lebensraum im Osten!) zou moeten prijsgeven. Bovendien moest hij aannemen dat de Sowjet-Unie elk accoord slechts zou opvatten als een wapenstilstand: hij zou de Wehrmacht in het oosten nauwelijks kunnen verzwakken. En wat zou tenslotte het effect zijn indi~n de Russen in het territoir dat hij bij elke regeling zou moeten prijsgeven, de sporen vonden van de massamoorden die door de Einsatzgruppen bedreven waren? Geen andere oplossing zag hij dan vol te houden. Deed hij zulks, dan kon (hij moet het geweten hebben) slechts een wonder hem redden. Maar was dat uitgesloten? Was niet ook in de achttiende eeuw Frederik de Grote, door in een schijnbaar hopeloze situatie te volharden, op het laatst aan de ondergang ontkomen? Misschien zou zich, als hij de te verwachten Geallieerde landing in WestEuropa kon afslaan, oorlogsmoeheid gaan aftekenen in de Verenigde Staten, vooral ook in Engeland dat binnen afzienbare tijd bestookt zou kunnen worden met de nieuwe wapenen, de VergeltungswajJèn, waarvan de productie voorbereid werd: de V-l's en de V-2'S.
Voor de keuze staande of hij het volledige falen van zijn conceptie zou erkennen dan wel zou volhouden, koos Hider het laatste. Daarbij concentreerde hij zich nagenoeg volledig op de gevechten aan het front dat hij voor het beslissende hield: het front in het oosten. Geen troepeneenheid, hoe klein
Gefixeerd als hij was op de worsteling met de Sowjet-Unie, nam Hitler geen moment aan dat de oorlog wel eens zo zou kunnen eindigen dat een groot deel van Europa onder Amerikaans-Engelse invloed zou komen te staan - heel Europa zag hij 'bolsjewistisch'
worden en hoe de Russen daar dan zouden gaan optreden, stond voor hem vast: zij zouden de 'Germanen'
, 'het Arische ras'
, vemietigen.
De weerslag van al deze opvattingen kwam de lezer reeds tegen in Bormanns verslag van het betoog dat Seyss-Inquart, Schmidt en Mussert op 10 december '42 van Hitler te horen kregen toen deze nog hoopte dat von Manstein het Zesde Leger zou kunnen ontzetten:
'Die Herrschaft des Bolschewismus wiirde fiir ganz Europa mit sich bringen die Herrschafi der innenasiatischen Menschenrassen iiber die europäischen, die mehr oder weniger vernichtet und ausgelöscht wiirden j der Rest wiirde einer weitgehenden Rassen mischung unterworfen ...
Der Fuhrer wiirde aber nicht kapitulieren, sondern kämpfen, und wenn er eines Tages die 16- ader 14-Jährigen einziehen miisse. Es wäre immer noch besser, sie [ielen ill'! Kampf gegen den Osten als dass sie bei einem verlorenen Kriege zermartert ader in niederster Sklavenarbeit zerschunden würden.'
Toen von Manstein teruggeslagen was, besefte ook Hitler dat de doodsstrijd van het Zesde Leger begonnen was. Besloten werd, een formidabele nederlaag het karakter te geven van een glorieuze morele overwinning: wat bij Stalingrad te gebeuren stond, zou als een drama afgeschilderd worden waarbij een heldhaftige schare zich tot de laatste man opgeofferd had om de grondslag te leggen voor een succesvolle verdediging van het Avondland tegen Aziatische horden.
Op donderdag 4 februari, twee dagen nadat het laatste Duitse verzet bij
Deze maatregel gold ook voor alle door Duitsland bezette gebieden.
Nu, in de harten van veruit de meeste Nederlanders heersten geen gevoelens van rouw maar van vreugdevolle verwachting. Eén voorbeeld dunkt ons voldoende. In het Centraal Theater te Amsterdam waar het gezelschap van Cees Laseur optrad, verscheen die donderdagavond, nog voor het blijspel dat opgevoerd werd ten einde was, opeens een vertegenwoordiger van de directie op het toneel die meedeelde dat de voorstelling in verband met het einde van de strijd bij Stalingrad op bevel van de Duitse autoriteiten afgebroken werd. 'Hierop'
, aldus een NSB' er die zich onder het publiek bevond, 'ontstond er in de zaal een groot gejuich en gejoel. Veel mensen klapten in hun handen, er werd op de grond getrappeld en er werd geschreeuwd: 'Leve Stalin'
, enz. enz. Het was één grote demonstratie tegen Duitsland' 1_ een voor de Duitsers en NSB'ers dubbel pijnlijke demonstratie omdat de bevolking via de Londense uitzendingen al twee dagen wist dat bij Stalingrad niet meer gevochten werd. De bezoekers van het Centraal Theater reageerden dan ook niet op het hun al bekende bericht van het einde van de strijd - zij dreven de spot met de afgekondigde rouw. Dat zij dat publiekelijk deden, toonde aan dat zij zich over het effect van hun demonstratie geen zorgen maakten: Duitsland was opgeschreven - misschien zou het van de ene dag op de andere wel ineenstorten. Eindelijk! Vooral in Amsterdam ging geen week voorbij waarin men niet hoorde dat Joden gedeporteerd waren, en twee dagen eerder, 2 februari, had men uit de pers de jongste Duitse schanddaad vernomen: tien gijzelaars hadden zij gefusilleerd, nu in Haarlem. Het werd tijd dat het schrikbewind verdween!
Opjanuari was in Haarlem een Oberwachtmeister van de medische dienst van de Wehrmacht door enkele kogels dodelijk getroffen, nadat daags teNSB, hoofdkwartier, hoofdafd.bureau voor bijzondere aangelegenheden: 'Mededelingen'
, no.(febr.p.(NSB,
Enkele dagen later richtten Cohen en Asscher tot Lages het verzoek, de families van de drie geëxecuteerde Joden te sparen; die families werden vrijwel onmiddellijk nadien met prioriteit gedeporteerd.
Na het bericht over de executie van de tien gijzelaars in Haarlem dat in de avondbladen vanfebruari opgenomen werd, drong zich aan de twee-entwintigjarige Amsterdamse student in de medicijnen Rudolf Bloemgarten (die tot de groep behoorde die toen reeds een aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister overwoog) de overtuiging op dat een onmiddellijke represaille geboden was: men kon de schanddaden van de vijand toch niet voortdurend onbeantwoord laten! Bloemgarten bezat een revolver die hem enige tijd tevoren verstrekt was door het hoofd van de distributiedienst te Voorburg, C. 1. Barentsen. Als zijn slachtoffer koos Bloemgarten de man